مقالات و تازه های نشر:
چرایی و پیامدهای حضور گسترده ایرانیان در شبکه های اجتماعی
بر اساس اعلام رییس مرکز فناوری اطلاعات و رسانه های دیجیتال در همایش فرصت های سرمایه گذاری و کسب و کار در فناوری اطلاعات و ارتباطات که اوایل مردادماه برگزار شد، 53 درصد ایرانیان به طور میانگین روزانه پنج تا 9 ساعت از وقت خود را در شبکه های اجتماعی می گذرانند. این در حالی است که میانگین جهانی حضور در شبکه های اجتماعی بسیار کمتر از این آمار است و به 16 ساعت در ماه محدود می شود.
تحلیلگران، نبود برنامه برای اوقات فراغت، کم اقبالی جامعه به رسانه های سنتی، آسانی انتقال اطلاعات و تنوع پیام ها در شبکه های اجتماعی را از مهمترین دلایل افزایش گرایش بیش از اندازه ایرانیان به نسل نوین این شبکه ها در فضای مجازی عنوان می کنند.
برای شناخت دلایل حضور مردم در شبکه های اجتماعی، پیامدها و راه های متعادل سازی استفاده از این شبکه ها، گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا با 2 تن از کارشناسان جامعه شناسی و ارتباطات گفت وگو کرد.
«امان الله قرایی مقدم» جامعه شناس و مدرس دانشگاه در زمینه واکاوی علل گرایش تامل برانگیز ایرانیان به شبکه های اجتماعی و صرف زمان طولانی در این شبکه ها گفت: مردم، به ویژه قشر جوان در محیط بیرون از خانه با کمبود مکان های ورزشی و تفریحی روبرو هستند. همچنین در محیط خانه هم تعداد محدود برنامه های سرگرمی تلویزیون به هیچ عنوان سطح انتظارها را از رسانه ملی برآورده نمی کند. از این رو، محدودیت ها، محرومیت ها و نبود برنامه درست برای اوقات فراغت، جامعه را به سوی استفاده غیرطبیعی از شبکه های اجتماعی سوق داده است. اینکه نیروی انسانی یک کشور پنج تا 9 ساعت از عمر مفید خود را در شبکه های مجازی سرگردان باشد، فاجعه است. متاسفانه با ادامه این وضع و تلف شدن وقت نیروی انسانی، نمی توان به شعارها و اهداف مورد نظر اقتصادی دست یافت.
وی ادامه داد: یکی دیگر از دلایل اقبال بیش از اندازه به شبکه های اجتماعی، در بی اعتمادی مردم به رسانه ها و منابع خبری رسمی ریشه دارد. هرچند باید گفت رسانه های داخلی مدت زمانی است که همه خبرها را بی کم و کاست به مخاطب ارایه می دهند اما چون در جامعه ایران اعتماد «عمودی» وجود ندارد و همچنین تحلیل های غیرواقعی در گذشته اعتماد عمومی را خدشه دار کرده است مردم به شبکه های مجازی گرایش بیشتری یافته اند.
قرایی مقدم درباره پیامدهای استفاده بیش از اندازه از شبکه های اجتماعی اظهار کرد: استفاده بیش از حد جامعه از شبکه های اجتماعی پیامدهای جبران ناپذیری درپی خواهد داشت. در حوزه اقتصادی حضور بی قاعده در فضای مجازی و رسوخ خبرهای نادرست در این فضاها، بی اعتمادی مردم به اقتصاد و فرهنگ کشور را به دنبال خواهد داشت و عمر مفید نیروی کار را تلف خواهد کرد. از نظر «فرانسیس فوکویاما» نظریه پرداز و فیلسوف آمریکایی، 2 نوع بی اعتمادی در جامعه می تواند بحران آفرین باشد. بی اعتمادی افقی و عمودی. بی اعتمادی افقی یعنی از بین رفتن حس اعتماد میان مردم و بی اعتمادی عمودی یعنی نبود اعتماد میان مردم و مسوولان.
قرایی مقدم تنها راه حل جلوگیری از حضور بی قاعده مردم در شبکه های اجتماعی را جلب اعتماد آنان عنوان کرد و افزود: تنها یک راهکار برای حل این معضل می توان درنظر گرفت و آن جلب اعتماد مردم به صورت مستقیم است. این جلب اعتماد در سایه یکسان بودن حرف و عمل مسوولان و صداقت در ارایه خبرها خواهد بود. اعتماد مهمترین سرمایه اجتماعی مردم است که در جامعه شناسی به آن «سرمایه اجتماعی پیوند دهنده» اطلاق می شود. اگر مسوولان بخواهند به گفته های رهبر انقلاب مبنی بر همدلی و همزبانی دولت و ملت عمل کنند باید اعتماد مردم به رسانه ها را جلب کنند.
«علی اصغر محکی» کارشناس علوم ارتباطات نیز درباره ریشه های گرایش به شبکه های اجتماعی در ایران به پژوهشگر ایرنا گفت: مهمترین دلیلِ وقت گذرانی بیش از اندازه ایرانیان در شبکه های مجازی را می توان قابلیت تعاملی و دوطرفه بودن این شبکه ها عنوان کرد. این موضوع از آن جهت دارای اهمیت است که رسانه ها همواره یک ارتباط یکسویه با مخاطب داشته اند اما اکنون مخاطب در این شبکه ها به صورت فعال حضور و ظرفیت گسترده و فاقد محدودیتی پیش رو دارد.
محکی دلیل دیگر این استقبال را آزادی گسترده در فضای مجازی دانست و افزود: کنترل های رسمی و نظارت بر این شبکه ها ضعیف است. این شبکه ها خلاف رسانه های مجازی نیازی به مجوز ندارند. تنوع اشکال انتقال پیام دلیل دیگری اقبال به شبکه های اجتماعی است. ارسال نوشتار، صوت، تصویر، فیلم، اینفوگراف و انواع پیام ها جاذبه دیگر شبکه های مجازی است.
وی ادامه داد: از جمله پیامدهای مثبت حضور مردم در شبکه های اجتماعی ایجاد فضایی برای گفت وگوی مستمر، وسیع و بدون محدودیت زمانی و مکانی افراد جامعه است. شکسته شدن کانال انحصاری خبری از منابع رسمی، دیگر پیامد مثبت گسترش شبکه های اجتماعی در جامعه است. در نتیجه این، شفافیت خبری بیشتر می شود و در سایه آن مسوولان پاسخگوتر از پیش عمل خواهند کرد.
این کارشناس علوم ارتباطات همچنین در مورد پیامدهای منفی استفاده نادرست از شبکه های اجتماعی نیز گفت: سرگرم شدن با فضای مجازی، جایگزین انواع ارتباطات و سرگرمی های دیگر شده است. اعتیاد به استفاده از این شبکه ها، باعث کم تحرکی و بروز برخی بیماری های روحی و جسمی می شود.
این مدرس دانشگاه بر این باور است که برای مقابله با حضور بی قاعده ایرانیان در شبکه های مجازی نباید به واکنش های سلبی و قهری روی آورد. فیلترینگ غیرهوشمند نیز پاسخگوی گسترش حضور مردم در شبکه های مجازی نخواهد بود. همچنین، برجسته سازی ضعف شبکه های اجتماعی و تهدید فرض کردن آنها هم چندان درست و نزدیک به منافع عمومی جامعه نیست.
محکی بهترین شیوه رویارویی با این معضل را تمرکز بر توان و ظرفیت مثبت این شبکه های مجازی عنوان کرد. به گفته وی، افزایش سطح سواد رسانه ای و آگاهی رسانی به مردم درباره مزایا و معایب این شبکه های اجتماعی می تواند در این مسیر راهگشا باشد. هرچند باید گفت که با گذشت زمان تب وتاب کاربران فرو خواهد نشست و جامعه به سمت استفاده معقول از این شبکه ها خواهد رفت.ایرنا