محورهای سه گاه معرفت به نص در استنباط
به گزارش واحد ارتباطات و اطلاع رساني پژوهشگاه فرهنگ و هنر،  رييس مركز تحقيقات اسلامي مجلس در  نشست علمي «امكان‌سنجي تعميم حجيت نسبت به حوزه‌هاي نوظهور در علوم انساني» محورهای سه گاه معرفت به نص در استنباط را تشريح كرد .
حجت الاسلام والمسلمين احمد مبلغي در اين نشست علمي به مباحثي از جمله" ذهنيت هاي شكل گرفته در ارتباط با حجيت"، "ضرروت بررسي حجيت در مباحث نوظهور"، "چگونگي حضور كارآمد فقه  در اين عرصه هاي نوظهور در عين حفظ حجيت"،  "چرايي عدم حضور فقه در برخي حوزه ها"، "هستي شناسي، پيوند شناسي و مضمون شناسي نص"، "رابطه نص با نص" و "رابطه عقل با نص"، "حجيت راي متخصصان براي فقه" و... پرداخته است.
وي گفت: با دو مقوله مواجه هستيم، مقوله اول حوزه هاي نوظهوري است كه فقه در آن ها راه یافته، ولی لازم است که فقیهان کوشش کنند با تعریف علمی "رابطه حجیت و کارامدی"،  حضور فقه را در آن عرصه ها کارآمدتر و قوی تر کنند.
حجت الاسلام والمسلمين مبلغي افزود: مقوله دوم عرصه هاي نوظهوري است كه فقه به آن ها نپرداخته، و این نپرداختن ناشی از صعوبت امکان برقراری رابطه میان حجیت ( از حیث ذهنیتی و تطبیقی) با این حوزه هاست که فقیهان باید کوشش کنند با بحث های علمی خود "امکان گستردن چتر حجیت بر سر این حوزه ها" را بسنجند و در صورت مرتبط بودن آن حوزه ها با فقه عمل گستردن را عملی سازند.
وي گفت: در بسياري از موارد، فقه حضوري كارآمد داشته است، و حتي موارد زيادي داريم كه فقه در يك هماوردي با حقوق وضعي توانسته حرف ها و آموزه هاي حقوقي جدی و استثنایی و عمیقی را عرضه كند؛ ولی بحث در اینجا این است که چه کنیم که به صورت موجبه كليه فقه را حضوری جدي تر ببخشیم.
شريعت غير از فقه است
وي ادامه داد:  وقتي مي گوييم چه كنيم كه در حوزه هاي نوظهور به فقه، كارآمدي ببخشيم بدان معنا نيست كه شريعت توانايي پاسخگويي را ندارد. شريعت غير از فقه است، شريعت بر اساس مباني كلامي و دلايل بيشمار، توانايي پاسخگويي کامل را دارد.
استاد حوزه علميه قم گفت: فقه، تلاش فقيهان براي رصد شريعت است و فقه بر اساس يك تجربه محقق و موفق در تاريخ، توانسته تنها بخش هايي از شريعت را رصد و عرضه كند.
حجت الاسلام والمسلمين مبلغي گفت: راهي براي ورود به شريعت و رصد آن، جز فقه نداريم و اينگونه نيست كه بديلي غير از فقه وجود داشته باشد؛ لذا جايگاه، اهميت و اعتبار انحصاری فقه به قوت خود باقي است.
محورهای سه گانه معرفت یابی به نص:
حجت الاسلام والمسلمين مبلغي اظهار داشت: برای تطبیق، تعمیم و کارامد سازی حجیت در فقه یک راه این است که معرفت به نص را تکمیل کنیم تا معرفت هایی لباس حجیت بر تن بپوشند که کامل تر عمیق تر و مؤثرتر هستند.
 وی گفت: در معرفت نسبت به نص، سه محور شامل هستي شناسي نص، پيوند شناسي نص و مضمون شناسي نص وجود دارد.
وي ادامه داد:مضمون شناسي نص همين چيزي است كه در فقه در حال انجام است و به معنای مراجعه ای است که فقیه به نص برای دست یافتن و استخراج  و استبناط کردن حکم انجام می دهد. وی گفت: خوشبختانه تجربه هاي بسيار و قواعد بيشمار در مراجعه مضمون شناسانه به نص انتاج و توليد شده و هم اکنون در اختيار است و از اين حيث اجتهاد نسبت به گذشته متحول، نیرومند و پرتکنیک -خصوصا در شيعه – شده است.
   وي ادامه داد: مضمون شناسي اتم، اكمل و دقيق تر متوقف بر تحقق دو مرحله هستي شناسي نص و رابطه شناسي نص با غير است.
هستي شناسي نص
  مبلغي گفت: در ارتباط با هستي شناسي آنچه در حال جريان است فعاليتي به نام علم رجال است و علم رجال اصولا، با اين هدف شكل گرفته كه بداند آيا اين نص، نص واقعي و يا نادرست و ساختگي است.؟ و آيا حديث در اختيار،  سخن معصوم است؟ البته رجال در کنار موفقیت های خود مي تواند از يك روش تاريخي دقيق تر نيز استفاده كند.
  وي ادامه داد: هستي شناسي نص محور دیگری نیز دارد و آن این که نص چه موقع و در چه شرايطي تولد يافته است؟ نسبت به اين، مطالعه سيستماتيك، منظم و علمي نداريم. ممكن است گاه ايده و يا خاطره و تك انگاره هاي را كسي بر زبان آورد ولي اين علم نيست.
پیوند شناسی نص
وي گفت: پیوند شناسی نص دارای دو محور مطالعاتی است: پیوند نص با نص و پیوند نص با عقل و عقلا. در زمینه ارتباط نص با نص دو نگاه انقطاعی و نگاه ارتباطی را می توان تعریف کرد، نگاه ارتباطي نصوص را در ارتباط با هم می بیند.
وي گفت: وقتی سخنان يك انسان فرهيخته را نمي توان پاره  پاره و منقطع از هم دید و ذهنيت نهايي او را تحليل كرد. به طریق اولی به نگاه انقطاعی نمی توان به آموزه های وسیع و عمیق شارع دست یافت.
وي در خصوص رابطه نص با عقل و عقلا گفت: نص بر روي بستري از عقل و عقلا شكل گرفته و اگر چه بحث هایی در خصوص تفسیر نص بر اساس ارتکازات و مناسبات حکم و موضوع به ویژه از سوی دو فقیه زمان یعنی امام و شهید صدر انجام گرفته است ولی رابطه نص با ارتکاز یا عقل  نیازمند شناسایی بیشتری است.
وي اظهار داشت: برجسته ترين نمونه نگاه انتزاعي به نص، اجتهاد سلفي است، اجتهاد سلفي به هيچ وجه به عقل براي حضوريابي در تحليل نص، مجال و اجازه نداده است و به شدت منجمد، خشك و غيرمعقول است.